Marjolein Verboom heeft van 1990 tot 2021 intensief zen beoefend binnen onze sangha, eerst als leerling van Prabhasa Dharma zenji en toen als leerling van Jiun roshi. Door Jiun roshi is ze in 2016 tot zenleraar benoemd. In 2021 heeft ze besloten haar leraarschap op te geven en haar oefening op een andere manier voort te zetten. Ze is docent en coördinator van de minor Mindful Communiceren aan de Hogeschool Utrecht. Ze is ook vertrouwenspersoon, zowel aan de Hogeschool Utrecht als voor onze sangha.

Ik kan het meteen in praktijk brengen

Marjolein Verboom over Mindful Communiceren aan de Hogeschool Utrecht

In de Covidperiode, toen het onderwijs net weer open was gegaan, gaf ik les aan een groep van twaalf studenten. Al snel bleek dat de groep bestond uit twee gepassioneerde antivaxxers, één iemand die eigenlijk niet in dezelfde ruimte wilde zijn met een ongevaccineerde persoon, iemand die een fervent voorstander was van de overheidsmaatregelen en een meerderheid, wel gevaccineerd, die er liever helemaal niet mee bezig was. De gemoederen liepen soms hoog op. Deze les gaf ik in het kader van de minor Mindful Communiceren, een keuzeprogramma van de Hogeschool Utrecht, toegankelijk voor alle studenten van Nederlandse hogescholen. Verbindende communicatie is een methode gebaseerd op geweldloze communicatie zoals ontwikkeld door Marshall Rosenberg. Verbindende communicatie leert hoe je begrip kunt ontwikkelen voor jezelf en anderen, hoe je tot oplossingen kunt komen door oprecht en open te luisteren, en hoe je je bewust kunt worden van de gevoelens en behoeften van jezelf en anderen. Van daaruit kun je een oprecht verzoek doen aan de ander en de ander aan jou. Dat klinkt mooi en dat is het ook, maar het kan hard werken zijn als mensen zo diepgaand ánders naar de dingen kijken. 

De verschillen in de groep waren groot en het kostte behoorlijk wat tijd en volharding om een manier te vinden om samen te werken. Het moment dat de studenten tot de conclusie kwamen dat hun verschillen gebaseerd waren op dezelfde onderliggende behoeften, namelijk aan gezondheid, veiligheid en vrijheid, zal ik nooit vergeten. Ze zijn nooit dikke vrienden geworden, maar hebben oprecht geprobeerd naar elkaar te blijven luisteren. Dat was een moment waarop ik dacht: hoe mooi zou het zijn als iedereen dit zou leren, liefst van jongs af aan.

Studenten willen “zen” worden

Tien jaar geleden begon de Hogeschool Utrecht met de minor Mindful Communiceren¹ een keuzetraject in het derde of vierde studiejaar met een duur van twintig weken. Studenten krijgen in die tijd een volledige mindfulnesstraining met een verdieping in compassie, een doorlopende training in verbindende communicatie en lessen over boeddhistische, filosofische en psychologische thema’s. Als afsluiting van de minor ontwerpen studenten een toepassing ervan binnen hun eigen vakgebied. We werken inmiddels met een team van acht docenten voor zo’n 135 studenten per jaar. De studenten komen van alle studierichtingen: van PABO tot ICT, van Social Work tot Creative Business en van de zorg tot chemie.

Als we bij de start vragen waarom studenten hebben gekozen voor deze minor is het antwoord meestal “omdat ik rust zoek (in mijn hoofd)”. Uit meerdere onderzoeken onder jonge mensen blijkt dat de behoefte aan stresshantering, rust en stabiliteit de laatste jaren fors is toegenomen door toenemende prestatiedruk, sociale media en financiële problemen, en ook Covid heeft grote impact gehad op deze generatie. Wat is veranderd ten opzichte van tien jaar geleden is dat studenten nu meer ervaring hebben met verschillende vormen van meditatie. Meer dan de helft van de groep die afgelopen september is begonnen maakte, voorafgaand aan de minor, al gebruik van (begeleide) meditaties via een app, beoefende yoga of had al een mindfulnesstraining gevolgd. 

Veel studenten hebben hoge verwachtingen van mindfulness, ze hopen dat ze er zo snel mogelijk rustig, gelukkig en “zen” van worden. De aanvankelijke hoge motivatie wordt al snel op de proef gesteld, want het dagelijks oefenen thuis valt meestal zwaarder dan gedacht. Het zich bewuster worden van de adem, van zintuiglijke indrukken, van gedachten en gevoelens zonder er verhalen omheen te weven, kan confronterend zijn, saai of ongemakkelijk. Rust blijkt niet per se hetzelfde als je comfortabel voelen. 

De minor besteedt aandacht aan stress, hoe het werkt en hoe je ermee om kan gaan. Deelnemers wisselen regelmatig hun ervaringen uit, soms in tweetallen, soms in de hele groep. Ze ontwikkelen inzicht in hun patronen en automatische reacties en onderzoeken voor zichzelf hoe ze behulpzamer, minder schadelijk voor zichzelf en anderen kunnen reageren op stress.

Mindfulness Based Stress Reduction

De mindfulnesstraining bestaat uit een geïntegreerd geheel van aandachts- en bewegingsoefeningen en enkele elementen uit de cognitieve gedragstherapie. De aandachtsoefeningen zijn gebaseerd op de aanwijzingen uit de Satipatthana-soetra, de manier van mediteren is het meest verwant aan vipassana-meditatie. Mediteren betekent in deze context: aan de hand van geleide meditaties bewust worden van sensaties in lichaam en geest, adem en zintuigelijke ervaringen. Daarnaast is er aandacht voor het herkennen van gewoontepatronen en automatische stressreacties. Door meer zelfkennis wordt het gemakkelijker patronen te herkennen en eerder en bewuster een heilzamere keuze te maken. In de minor geven we de 8-weekse Mindfulness Based Stress Reduction training (MBSR), zoals in de jaren 80 van de vorige eeuw ontwikkeld door Jon Kabat Zinn, toen als hoogleraar werkzaam bij het medisch centrum van de University of Massachusetts. Hij beoefende zelf al jaren een boeddhistische levenswijze en zocht een manier om die toegankelijk te maken voor zijn uitbehandelde patiënten met chronische pijn. Zijn motivatie was dat hij het lijden wilde verlichten en meer compassie en wijsheid wilde stimuleren. Met hetzelfde verlangen ben ik naast zenbeoefenaar ook mindfulnesstrainer geworden en vind ik nu in mijn werk een manier om de vruchten van zen en mindfulness uit te delen aan jonge mensen en tegelijk mijn eigen beoefening levendig te houden. 

De eerste paar weken geven studenten vaak aan dat het niet is gelukt om thuis te mediteren, dat ze zich niet konden focussen, dat er zoveel gedachten en afleidingen waren. Langzamerhand daalt het begrip in dat al deze dingen bij het oefenen horen. Geleidelijk aan wordt de preoccupatie met lukken of mislukken minder, ontstaat er meer geduld en acceptatie voor het oefenproces. Een belangrijke factor in de mindfulnesstraining is het met elkaar delen van ervaringen, soms in tweetallen, soms in de groep. Het is bevrijdend en ontroerend om erachter te komen dat je niet de enige bent. Met betrekking tot het thuis oefenen gaan studenten elkaar vaak aanmoedigen, sturen elkaar appjes of spreken af om gezamenlijk te oefenen. In coronatijd mediteerden studenten online regelmatig samen, buiten de lessen om. Als docenten oefenen we met de studenten mee en doen ons best het goede voorbeeld te geven. Zo oordeelloos mogelijk luisteren, geïnteresseerd zijn, bemoedigen, erkennen, en uitnodigen om verder te oefenen. Zo ontstaat beetje bij beetje meer zelfkennis, meer verbinding met zichzelf en meer begrip voor andere mensen.

Studenten zijn niet anders dan zenbeoefenaars

In de tweede helft van de minor staat een stiltewandeling op het programma in het min of meer landelijke gebied van Amelisweerd, grenzend aan Utrecht Science Park waar ook de Hogeschool Utrecht is. Voor enkele studenten is het voor het eerst dat ze een half uur ergens naartoe gaan zonder telefoon. Dan zeggen ze: “Maar stel dat ik nu net een belangrijk telefoontje of appje krijg? Of dat er iets gebeurt onderweg?” Zo zie je maar, studenten zijn niet anders dan zenbeoefenaars. Gemiddeld wat jonger misschien, maar ik herinner me sesshins waarin Jiun roshi meermaals mensen moest aanmoedigen om de telefoon echt, helemaal, uit te zetten. Ook voor studenten kan dan de ervaring om ineens de wind op je huid te voelen, een vogel te horen fluiten of helemaal op te gaan in het ritselen van de blaadjes een bijzondere ervaring zijn, al is het maar voor even. Dit is wat studenten aan het eind van de minor vertellen: dat ze de thee of het eten echt hebben geproefd, dat ze hebben ervaren hoe het is om oprecht te luisteren naar een ander, zonder direct met hun eigen verhaal te komen: het zijn eenvoudige dingen met veel impact. 

Mindfulness en verbindende communicatie zijn niet per se boeddhistisch, maar vanuit boeddhistisch perspectief zie ik deze trainingen als twee beoefeningen van het achtvoudige pad: juiste aandacht en juist spreken. Binnen het meer theoretische vak “Bronnen & thema’s” besteden we één bijeenkomst specifiek aan het boeddhisme, onder andere aan de vier edele waarheden. Studenten worden uitgenodigd te onderzoeken hoe die edele waarheden werken in hun eigen leven. Aan de hand van een schrijfoefening, waarin ieder een eigen (groot) verlangen uitwerkt én iets waar ze een (enorme) hekel aan hebben, onderzoeken ze de woorden van de Boeddha. Waar herken je dat verlangen of afkeer onvrede veroorzaakt? Vervolgens delen studenten hun ervaringen in kleine groepjes en later in de hele groep. Ik vind het verrassend om te zien dat studenten heel snel iets doorzien van die edele waarheden, bijvoorbeeld: “Als ik te geobsedeerd bezig ben met mijn verlangen naar een liefdesrelatie, vergeet ik me bewust te zijn van wat er al wél is” . Of inzicht krijgen in de gevolgen van vasthouden aan afkeer: “Ik heb er een intense hekel aan als iemand liegt. Maar ik kan zien dat ik er me soms heel lang druk over kan maken. Dat is zonde van mijn energie en ik doe er misschien anderen mee tekort.”

Verbindende communicatie en mindfulness versterken elkaar: om gevoelens en behoeften te leren kennen helpt het om stil te zitten en van moment tot moment te ervaren wat zich afspeelt binnen en buiten jezelf. In de tweede helft van de minor verdiepen we mindfulness met (zelf)compassie en wordt er veel geoefend met de metta- of vriendschapsmeditatie en varianten daarop, waarbij je in meditatie vriendelijke wensen stuurt naar jezelf en anderen. Een jonge man schrijft na afloop: “Het heeft mij zachter en liefdevoller gemaakt en uiteindelijk een klein beetje een beter mens.” 

Veel gevraagd

Als docenten streven we ernaar om trouw te zijn aan de principes van verbindende communicatie en mindfulness én aan de eisen die een HBO-opleiding stelt. Zo heeft het wel even geduurd voor we een goede toets hadden ontworpen voor de mindfulnesstraining. Iemands prestaties met betrekking tot “mindfulness” beoordelen op HBO-niveau lijkt een onmogelijke opgave en dat is het ook. Dat doen we dus niet. Als eindopdracht leveren studenten een verslag in met een logboek, wekelijkse opdrachten en een reflectieverslag waarbij ze verbanden leggen tussen de theorie, de training en hun persoonlijke ervaringen. Ze maken daarbij gebruik maken van literatuur over mindfulness, compassie en verbindende communicatie². 

Het is een bekend fenomeen dat deelnemers aan een mindfulnesstraining proberen om het “goed” te doen en de aandachtsoefeningen te evalueren als “gelukt of mislukt”, als “goed of slecht”. In de context van een studie lijkt dat nog sterker te zijn. Beoordelingen maken immers een groot deel uit van elke studieloopbaan. In de minor maken we duidelijk onderscheid tussen het oefenen en het toetsen. Oefenen is het simpelweg doen van de aandachtsoefeningen zonder oordeel, met een houding van mildheid en vriendelijkheid naar alles wat zich aandient. Het deel waar studenten vervolgens op beoordeeld worden is hun reflecterende vermogen, hun kennis over de achtergronden van mindfulness en het verbanden kunnen leggen tussen persoonlijke ervaringen, de training en de theorie. Daarnaast ontwerpen studenten een toepassing van de minor binnen hun eigen vakgebied. Dat kunnen uiteenlopende dingen zijn zoals speelse aandachtsoefeningen voor kinderen op de basisschool of een website voor zorgprofessionals met filmpjes en voorbeelden van verbindende gespreksvoering met patiënten.

In de de evaluaties wordt de minor wordt (zeer) positief gewaardeerd door studenten, ook al is er soms kritiek op de hoeveelheid huiswerk: “Er wordt best veel van je gevraagd waardoor je juist stress ervaart.” De meeste studenten rapporteren na afloop dat ze zich na de minor meestal vrijer voelen, meer zelfregie in praktijk kunnen brengen en vaak een positiever beeld van zichzelf en de wereld om hen heen hebben gekregen. Ook het inzicht dat gedachten “maar gedachten zijn” en niet de werkelijkheid weergeven zoals die is, ervaren ze als bevrijdend. Interessant vind ik de opmerkingen van zowel islamitische als christelijke studenten die aangeven dat ze door de minor beter kunnen bidden, met meer aandacht en diepgang. Soms vertellen studenten dat hun omgeving heeft gemerkt dat ze rustiger en vriendelijker zijn geworden, met als simpel voorbeeld dat ze geen ruzie meer maken met huisgenoten over opruimen of het uitruimen van de afwasmachine. Ze doen verbindende verzoeken in plaats van verwijtende opmerkingen te maken. Natuurlijk blijven er altijd onuitgeruimde afwasmachines, meningsverschillen en stressvolle situaties en natuurlijk merkt niet iedere student meteen positieve effecten, maar deze jonge generatie heeft gereedschap meegekregen en vaardigheden opgedaan die ze nu en in de toekomst meteen in de praktijk kunnen brengen.

1. Het bestaan van de minor is te danken aan de inspanningen van oprichtster Karin Bosveld, voormalig coördinator Paula Borsboom en opleidingsmanager Richard Versmissen. ↩︎
2. Onder andere Mark Williams & Danny Penman, Mindfulness, een praktische gids om rust te vinden in een hectische wereld (Uitgeverij Nieuwezijds, 2011); Erik van den Brink en Frits Koster, Compassievol leven. Een mindfulness-based verdiepingsprogramma (Boom, 2016); Erwin Tielemans, Verbindende communicatie werkt (Garant, 2017) ↩︎

Natuurretraite in tekeningen

door Moniek Meinders

In augustus deed Moniek Meinders mee aan de natuurretraite met Tenjo osho en maakte daar dit prachtige handgeschreven/getekende verslag van. Neem er de tijd voor – hoe langer je kijkt, hoe meer je ziet.

Taido Howden

Woonde op de Noorder Poort van 2009 tot 2015

Unsuinaam: Taido – ze is nog steeds unsui

Huidig beroep: levenskunstenares

Wat heb je in je huidige leven aan je zentraining gehad?

In mijn leven nu lukt het me om door te gaan met het toegewijd beoefenen van zen. En dat geeft mij het gevoel dat ik veel meer in staat ben al die overbodige verhalen te stoppen die ik vaak had over allerlei situaties. Daardoor is mijn leven een heel stuk lichter en plezieriger geworden.

Dit zijn echt grote cadeaus voor mij, en ik krijg er nog steeds tranen van in mijn ogen.

Wat was het leukste en wat het slechtste moment in je zentraining?

De leukste momenten in mijn zentraining waren de gesprekken die ik voerde met de  Wapserveense boeddha Klaas. Klaas spreekt geen Engels en ik spreek geen Nederlands.

En dat leidde altijd tot zulke mooie, hele simpele en pure momenten. En heel vaak was het natuurlijk ook hilarisch. Ik denk daar nog regelmatig met een big smile aan terug.

Het slechtste moment was toch wel de intense frustratie en woede die ik soms voelde ten aanzien van mezelf en andere bewoners. Er waren dan zooooooo veel overbodige verhalen die in mijn hoofd rondspookten. Dat was echt heel moeilijk af en toe.

Waarom ben je weggegaan

Ik moest drie grote operaties ondergaan terwijl ik op de Noorder Poort woonde. En alle drie waren ze gerelateerd aan trauma’s die ik vroeger heb opgelopen, en waar ik nog niet overheen was. De operaties maakten die diepe wonden op een heel intensieve manier los. Dat was een heftig psychisch proces. Helaas moest ik daarom op een gegeven moment de Noorder Poort verlaten en ben ik teruggekeerd naar mijn geboorteland Australië zodat ik daar psychisch kon genezen.

Maria Fröhlich

Woonde op de Noorder Poort van 2002 tot 2011.

Huidig beroep: Shiatsu masseuse, klankkunstenares en eigenaresse van Golden Touch Home, praktijk voor gezondheids- en persoonlijkheidsontwikkeling.

Wat heb je in je huidige leven aan je zentraining gehad?

Toen ik in januari 2011 terugkeerde naar Duitsland, ben ik gelijk naar Fulda, een stad in het midden van Duitsland, verhuisd. Ik heb ook meteen mijn gezondheidspraktijk ‘Golden Touch Home (Door de gouden aanraking je in jezelf thuis voelen) opgebouwd.

Dat was natuurlijk door mijn leeftijd, vierenvijftig jaar, een waagstuk. Ik had echt helemaal geen idee hoe ik dat moest aanpakken. Aan welke juridische voorwaarden ik moest voldoen, hoe je reclame moest maken en hoe je je boekhouding moest bijhouden. En ook hoe ik in een onbekende stad enige bekendheid kon krijgen.

Het was een zeer inspannende tijd met veel tegenslagen, zoeken, hopen en vinden. Maar mijn basisgevoel was een grote innerlijke zekerheid en overtuiging dat ik het juiste aan het doen was.

Ik heb bij moeilijkheden altijd gedacht: ik laat me niet door al die problemen op de kop zitten en ik doorsta deze tijd en ga op de door mij ingeslagen weg voort.

Ook nu, nu de vraag niet meer zo vaak opkomt, of  ik de juiste weg ben ingeslagen, is dat basisgevoel nog wel altijd aanwezig. Bij moeilijkheden kan ik altijd tot de meditatie terugkeren. Dat is de sterke invloed van mijn zenbeoefening op mijn huidige leven. Tegelijkertijd is er in mij een grote dankbaarheid, dat ik die melodie van mijn leven, die in mijn Dharma-naam “Bliss of Giving” resoneert, in alle ontmoetingen en activiteiten kan laten horen.

Wat was het leukste en wat het slechtste moment in je zentraining?

Dat vind ik een moeilijke vraag, omdat ik als ik terugdenk me helemaal geen enkele situatie herinner die deze twee tegenpolen kenmerkt.

Natuurlijk waren er veel moeilijke en veel gelukkige momenten. Het vertwijfelde zoeken bij het zitten met een koan, de niet altijd gemakkelijke omgang met de andere bewoners, de verantwoording die ik had als ‘general housekeeper’.

Aan de andere kant waren er ook vredevolle en betekenisvolle ontmoetingen met de bewoners en de vertrouwdheid met de gasten. En er was ook de bijzondere sfeer die zo natuurlijk aanwezig is bij zenbeoefenaren, onder de leiding van Jiun roshi. De rustgevende arbeid in de tuin en het wandelen in de natuur en in mijzelf.  Mijn belangrijkste herinnering is, dat ik, toen ik de Noorder Poort voor het eerst zag, meteen wist: dit is de plek waar ik zijn wil. En tijdens de vele jaren dat ik daar leefde, was mijn basisgevoel: dit is de plek waar ik nu hoor en waar ik me gelukkig voel, wat er ook gebeurt.

Waarom ben je weggegaan ?

De beslissing om mijn zentraining op de Noorder Poort te beëindigen is in de loop van de tijd ontstaan. Ik heb me op de Noorder Poort met al mijn kracht ingezet waar het ging om mijn beoefening van zen en ook als general housekeeper, wat ik lang ben geweest. Na meer dan acht jaar rijpte toen de wens om weer naar Duitsland terug te keren, om, zoals dat in de plaatjes van de os wordt verbeeld, terug naar de markt te gaan.

Ik was nieuwsgierig hoe ik mijn bevindingen, of beter mijn innerlijke veranderingen, in de “wereld” zou gaan leven.

En ook ontwikkelde zich steeds sterker de wens in mij om te werken met de gaven die uit mijn wezen voortkomen. Shiatsu-massage en klankconcerten en zenmeditatie in mijn werk te verenigen.

Interessant is dat ik mijn besluit na een bezoek aan mijn zieke ouders op 16 oktober 2010 met Jiun roshi heb besproken. Tijdens dat gesprek werd mij meegedeeld dat het met mijn moeder steeds slechter ging. En zij is ook inderdaad op die dag gestorven.

Die dag was voor mij dus een betekenisvol keerpunt. Het afscheid als dochter van mijn moeder. En de inleiding van het afsluiten van mijn zentraining en het begin van een nieuw begin. Ook al heb ik de Noorder Poort pas begin januari 2011 verlaten. Vergaan en ontstaan in hetzelfde moment. Dat klinkt toch heel ‘zennig’, of niet?

Cheward Roman

Woonde op de Noorder Poort van 2000 tot 2003

Huidig beroep : clown

Wat heb je in je huidige leven aan je zentraining gehad?

De zentraining is voor mij nooit opgehouden. Eigenlijk kun je zeggen: ik ben nooit weggegaan. Ik heb nooit mijn beoefening verlaten. Die innerlijke energie van toen ik trainde op de Noorder Poort is nog steeds in mij, en duurt nog steeds voort. Ik maak nog steeds de w.c schoon, ik was mijn kleren. Alles van toen gaat nog steeds door.

Wat was het leukste en wat het slechtste moment in je zentraining?

Het moeilijkste, zwaarste van de zentraining waren de zware momenten in relatie tot mezelf. Meditatie was voor mij vaak een confrontatie met wat ik ‘mijn duivels’ noem. Of mijn donkere kant. Maar zij waren ook juist de ingang tot bevrijding daaruit. Ik realiseerde me dat ik er niet aan kon ontsnappen. En ook niet aan wilde ontsnappen. En daardoor kon ik me ervan bevrijden.

Er zijn heel veel grappige leuke momenten die ik me herinner van de drie jaar dat ik op de Noorder Poort woonde. Eentje was om zes uur ’s ochtends. Ik was shoji en bracht dus de thee binnen in de zendo. In zo’n grote thermoskan. En voor de eerste in de rij buig je altijd. Dus dat deed ik toen ook, en diegene die boog terug, maar kwam al eerder omhoog en knalde toen met zijn hoofd tegen de thermoskan aan. En ik moest zo ontzettend lachen. Ik kon op dat moment mijn lachen niet inhouden. Ik vond het zo grappig. De hele setting van een doodstille zendo, de vroege ochtend. Alles helemaal stil en iedereen heel serieus, en ineens ‘boem!’ Dat hoofd tegen die thermoskan!

Een ander moment was tijdens het WK voetbal in 2002. Er was toen een sesshin aan de gang. En dus konden we niet naar het voetbal kijken. Die avond speelde Spanje tegen Duitsland of tegen Nederland, dat weet ik niet meer. In ieder geval wilden Hozan en ik heel graag weten wat de uitslag was. En dus zijn wij, Hozan en ik na de dag-afsluiting ’s avonds naar de kast tegenover kamer 15 gegaan, waar een radio stond. Zo konden we stiekem toch de uitslag horen.

Een derde leuk moment was met Iretsu. Zij moest mij het reilen en zeilen van de wasserij uitleggen. En dat deed ze met veel verve. Alleen… ik sprak geen Duits, en zij sprak geen Engels. Dus zij heeft zeker drie kwartier tegen me aan staan praten …in het Duits…. en ik verstond er helemaal niets van. En dat was zo’n grappige situatie, wij met z’n tweeën in die wasruimte, en we konden geen woord van elkaar verstaan.

Waarom ben je weggegaan?

Ik heb me helemaal gegeven aan de zentraining, maar ik had het nodig om meer met mijn lichaam te doen. Dat miste ik echt. Expressie vanuit je lijf.  Ik vroeg toen aan een vrouw die vaak op de Noorder Poort kwam en danslerares was, om mij te leren dansen. En dat gebeurde. En ik werd helemaal verliefd op het dansen. Dus ik dacht: ik moet met dansen verder gaan. Maar intussen had ik ook een ontmoeting met Toon Maas. Hij is clown. En dat raakte me nog meer dan het dansen. En dus vroeg ik aan Jiun roshi of ik een workshop bij hem kon doen. En dat mocht. Ik heb in Tilburg een weekend een clownsworkshop gedaan. En toen voelde ik heel diep van binnen dat ik dat moest gaan doen.

Zen is natuurlijk iets anders dan clown zijn. Maar voor mij is de energie hetzelfde. Het belangrijkste in zowel zen als clowning is jezelf zijn in alles. Je ware gezicht laten zien. Met al je mooie en minder mooie kanten. Ik noem dat, als ik een workshop geef: “To be totally naked”. Helemaal naakt zijn. In figuurlijke zin dan, hè, dat is het mooiste wat er is.

Enfin, ik wilde verder gaan met de clowning en kwam erachter dat er op Ibiza een clownsopleiding was. Daar heb ik me voor aangemeld: ik besloot de Noorder Poort te verlaten en in Spanje de opleiding tot clown te gaan doen.

Doshin Houtman

Woonde op de Noorder Poort van 1999 tot 2004

Doshin was haar naam als unsui en ook als dharmaleraar (benoemd in 2002)

Beroep: dharmaleraar in de vipassana-traditie

Wat heb je in je huidige leven aan je zentraining gehad?

De zentraining werkt nog steeds door. Ik zal er een paar dingen uitlichten:

Prabhasa Dharma roshi vroeg mij een keer: waar is de paraplu? Ik zei: “Ik denk in de auto”. Toen zei ze: ‘Je moet niet denken, maar zeker weten. Als je het niet weet zeg je: ik weet het niet’. Bij de feiten blijven en niks produceren in de geest, dat neem ik nog steeds mee in het dagelijks leven.

Verder heb ik veel geleerd van de nachtzittingen, het zitten en lopen gedurende de nacht tegen het einde van een retraite. Voor de unsui’s was dat geen keuze maar een must. Meestal was er in zo’n nacht wel een periode van afzien, zeer onaangenaam. Maar de nacht ging weer voorbij. En dan kwam daarna nog  een dag oefenen zonder nachtrust. Ook dat bleek te doen. Het heeft me veel vertrouwen gegeven. Ook nu, bij onaangename dingen, weet ik: oké, dit gaat voorbij, dit is te doen, gewoon aanwezig blijven en doorademen. 

Tenslotte: in mijn trainingstijd op de Noorder Poort was de cv-ketel oud, en de verwarming minimaal. En ‘s morgens gingen we in de winter ook nog zonder jas buiten kinhin lopen. Brrrrr! Het bracht veel weerstand, indekken tegen de kou. Omdat dat ook erg onprettig is, besloot ik op een ochtend te ontspannen en de kou helemaal te voelen. Ah, een wereld van verschil, en nog steeds interessant.

Wat was het leukste en wat het slechtste moment in je zentraining?

Ik kan niet één slechtste moment aanwijzen. Wel herinner ik me een zeer onaangenaam moment na een retraite in de zomer. Er waren eerder veel retraites geweest met mooie inzichten. Ook nu had ik mijn stinkende best gedaan, maar er was geen enkel inzicht. Ik voelde me helemaal mislukt, en durfde dat aan niemand te vertellen. Op de vraag “En, hoe was jouw retraite?”, antwoordde ik : “Prima!”. Nou, niet dus.

Er waren veel leuke momenten. Bijvoorbeeld het feit dat de zenmeester zo nu en dan voor de bewoners  ging koken – zowel Prabhasa als Jiun roshi deed dat. Dat eten was speciaal, met extra lekkere dingen, echt een traktatie. Maar vooral prettig om zó door je zenmeester verzorgd te worden.

Verder bracht Shinsei Nicolai in de winter een keer thermo-onderhemden mee voor alle unsui’s . Dat was voor mij ook wel een hoogtepuntje.

Waarom ben je weggegaan ?

Na vijf jaar wonen op de Noorder Poort kwam bij mij de vraag op: hoe nu verder? In een droom ’s nachts klonk er een keer een heldere stem die zei dat ik in Tilburg vipassana ging doen. Die stem ben ik gevolgd, en dat is wat ik nu doe.

Robert Gantke

Woonde op de Noorder Poort van 1996 tot 2000.

Unsui-naam: Hozan.

Huidig beroep: massage-leraar en coach, eigenaar van de Gantke-akademie.

Wat heb je in je huidige leven aan je zentraining gehad?

De zentraining heeft mijn leven totaal veranderd. Vóór mijn zentraining had ik hele andere prioriteiten. Ik wilde succesvol zijn. Ik was, wat je noemde, zo’n cool type. Ik had lang haar, ik vond het leuk als mooie meisjes mij zagen staan, dat soort dingen. Ik was helemaal in de veronderstelling dat dat de weg naar geluk was.

Tijdens de zentraining leefde je (als unsui/zenmonnik) celibatair en had je met allerlei regels te maken. Dat vond ik heel moeilijk. Maar achteraf gezien kan ik nu zeggen dat dat me juist bevrijd heeft. Want in mijn leven na de zentraining zat ik niet meer gevangen in dat wat je ego je voorschrijft, namelijk succesvol zijn, veel geld verdienen, enzovoort. Ik kon dat relativeren.

Ik kan nu zeggen: er is geen verschil tussen mijn leven en mijn beoefening van zen. Zen is een bestanddeel van mijn leven geworden zowel in mijn beroep als in mijn privéleven. Mijn doel in het leven nu is dat ik dingen wil doen waar ik met mijn hele hart achter kan staan. Ik coach nu bijvoorbeeld  mensen, ik wil mensen verder helpen.  Ik wil ze helpen om gelukkiger in het leven te staan. Ik vraag me niet af: hoe kan ik het beste zoveel mogelijk geld verdienen, maar wat is het gevolg van wat ik doe. Hoe kan ik mensen helpen om beter in hun leven te functioneren. Of beter hun doelen te realiseren. Dat geeft mij heel veel voldoening.

Wat was het leukste en wat het slechtste moment in je zentraining?

Een heel leuk moment was tijdens een dai-sesshin. Ik was jikkijitsu (meditatieleider), en zat dus tijdens de maaltijden naast Jiun roshi (toen Udaka). Het was het einde van de maaltijd. We aten met bowlsets en mealservers. De tafels waren schoongeveegd. En iedereen zette zijn kommen weer op tafel. En plotseling stoot Jiun roshi mij aan en wijst naar haar bowlset. Die bewoog zich heel langzaam glijdend over tafel. En toen moesten we allebei zó lachen. En dat was zo mooi. Die stille eetzaal. Iedereen helemaal in concentratie, en plots was daar dat lachen. De tranen liepen over onze wangen. Dat was voor mij een heel mooi moment.

Een tweede mooi moment was toen ik tenzo (kok) was. Het was pauze. En iedereen was aan het rusten. Behalve ik, want ik moest de keuken nog schoonmaken. En ik voelde me gefrustreerd. Want ik had ook behoefte aan pauze. Ik was bezig de borden in het droogrek te zetten. En doordat ik zo gefrustreerd was, ging dat met nogal wat lawaai gepaard. Opeens kwam Jiun roshi voorbij, buiten, aan het keukenraam. Ze bracht haar vinger naar haar lippen en zei ssttttt…

En toen ontplofte ik eigenlijk. Ik was boos en ook heel verdrietig. Ik liep naar het huis waar Jiun roshi (toen Udaka) woonde. En ik zei tegen haar: Udaka, ik kan het niet, en ik wil het niet!

En zij lachte alleen maar naar me. Maar op een heel vriendelijke manier. En toen besefte ik ineens dat ik mijn eigen filmpje aan het afdraaien was. En ik zag ook dat zij dat doorhad. Ik heb toen een gassho gemaakt en ben teruggegaan naar de keuken en heb de borden heel rustig in het droogrek gezet.

En een laatste mooi moment was ook in de keuken. Ik had een hulpkok, een novice,  Marjita genaamd. En ik had van Prabhasa Dharma roshi geleerd hoe de wortels te snijden zodat de mensen in de sesshin ze goed konden eten met de eetstokjes. Dus ik gaf de instructie aan Marjita om die wortels een derde om te draaien, en dan te snijden. En zij draaide ze steeds maar een kwartslag om. En ik kwam in dokusan bij Udaka en zei: ‘Het gaat zo moeilijk met die Marjita in de keuken, zij doet gewoon niet wat ik zeg.’ Udaka vroeg toen aan mij: ‘Ben je boos geworden?’ Ik zei: ‘Ja.’ En zij: Aha…misschien kun je iets met die boosheid?’ En toen ben ik teruggegaan naar de keuken. Ik heb niets meer tegen Marjita gezegd. Geen instructies meer gegeven. Maar ik heb wel gekeken tijdens de maaltijd of de mensen de stukjes wortel zoals zij ze gesneden had, ook konden eten. En dat was zo…

Het slechtste moment in mijn zentraining… tja…die zijn er natuurlijk wel geweest. Maar ja, die slechte momenten zijn juist ook de momenten geweest waar ik het meest van geleerd heb.

Prabhasa Dharma roshi zei: ‘Jullie zijn allemaal vieze aardappels, en jullie worden met z’n allen in een kist gegooid. En daar liggen jullie tegen elkaar aan te schuren en te schuren en te schuren… en jullie schuren elkaar geleidelijk aan schoon..’

En zo gaat dat precies in een zentraining. Dat schuren was natuurlijk niet fijn, maar je werd er wel schoon van.

Waarom ben je weggegaan ?

In de winter van 1999-2000 mocht ik van Prabhasa dharma roshi de wintertraining in Mount Baldy doen. Dat heb ik gedaan. Daarna ben ik teruggegaan naar de Noorder Poort. Maar na een maand of drie wilde ik niet meer op de Noorder Poort blijven. Ik wilde gaan trainen in Mount Baldy. Ik dacht dat daar de échte zen, de authentieke zen beoefend werd. Ik dacht: daar ga ik de grote satori (verlichting) ervaren. Dat was een illusie, natuurlijk, dat heb ik me later gerealiseerd. Maar kennelijk moest ik dat toch eerst zelf uitvinden.

Mount Baldy was veel traditioneler en strenger dan de Noorder Poort. Het was echt nog die Japanse kloostertraditie. Koanstudie. Veel zitten. Daar ging het om.

Prabhasa roshi had op de Noorder Poort een ‘zachtere’ stijl ingevoerd. Die meer aansloot bij mensen uit westerse landen. Zij zei: westerse mensen hebben veel meer last van hun emoties. Koanstudie alleen kan dat niet doorbreken. Daarom is het nodig om andere middelen in te zetten. Zoals vipassana.

En dat vond ik heel goed van haar. Ik denk dat zij dat heel juist gezien heeft. Ik moet zeggen: ik ben de Noorder Poort, Prabhasa dharma zenji en Jiun roshi echt heel dankbaar voor wat ik daar geleerd heb. En ik denk dat Jiun roshi wel wist dat ik die meer authentieke zen niet in Mount Baldy zou vinden. Maar ja, ik moest dat toch zelf uitzoeken.

Ik ben een klein jaar in Mount Baldy gebleven en heb toen besloten dat ik op mezelf verder wilde. Dat ik de uitdaging aan wilde gaan om zelf in mijn eigen leven zen voort te zetten.

Daniël Pollack

Woonde op de Noorder Poort van 1996 tot 2002

Unsui-naam: Kishin Homon

Huidig beroep: Physician assistant cardiothoracale chirurgie in het UMCG

Wat heb je in je huidige leven aan je zentraining gehad?

Eén van de dingen die sinds mijn zentraining altijd in mij ingebakken zijn, is de manier waarop we in de keuken omgingen met voedsel. Je gooide nooit voedsel weg en dat doe ik nog steeds niet, ook geen ‘kliekjes’ . Die gebruik ik in een ander gerecht. Daar maak ik bijvoorbeeld soep van. Een ander gevolg van mijn training is dat ik  vegetariër ben geworden. Ik heb een tijdlang na mijn training vlees gegeten. Want ik vind en vond dat erg lekker. Maar ineens kwam daar het besef van wat wij mensen de dieren aandoen. De hele bio-industrie vind ik verschrikkelijk. En daar kwam dus ook de boeddhistische filosofie om de hoek kijken: we zijn allemaal levende wezens. Dat wij mensen vinden dat we het recht hebben om andere levende wezens dat aan te doen, dat getuigt van hoe antropocentrisch wij de wereld hebben ingericht. Het idee dat wij mensen boven andere wezens zouden staan, en ze maar kunnen gebruiken naar ons goeddunken, druist mijns inziens tegen de boeddhistische filosofie in. We zijn allemaal levende, voelende wezens en niet afgescheiden van elkaar. De een is niet hoger dan de ander. Die zenfilosofie vind ik nog steeds geniaal.

Ik denk dat als je zo’n tijd zen hebt beoefend, het in je botten gaat zitten. Je bent er als het ware mee ingeënt. Ik mediteer helemaal niet meer op een formele manier, maar als ik bijvoorbeeld met de honden in het bos ga wandelen, dan kan het gebeuren dat ik ineens spontaan een stukje wandelmeditatie doe. Ik ben me bewust van waar ik loop en hoe ik mijn voeten neerzet. Dat zijn van die instant-momenten waarin ik heel gemakkelijk weer kan aanhaken bij mijn ervaring van de zenbeoefening.

Wat was het leukste en wat het slechtste moment in je zentraining?

Het leukste van mijn zentraining vond ik het begin. Dat we samen met de hele groep mensen die er toen was, de Noorder Poort oprichtten en het centrum vormgaven. De Noorder Poort was daarvoor een conferentie-oord en alles in het gebouw ademde die sfeer. Het was een beetje muffig. Er moest heel veel schoongemaakt, verbouwd en veranderd worden.

Zo hebben we stukje bij beetje ‘ons centrum’ opgebouwd. Er was saamhorigheid, gedrevenheid. In het Duits is daar een mooi woord voor: ‘aufbruchstimmung’, een sterke motivatie om met z’n allen iets voor elkaar te krijgen.

Ik heb daar heel erg van genoten. Er gebeurde een heleboel. Hoe gek dat ook klinkt, ik vond het daarna een stuk saaier. De zentraining, het dagelijkse leven, de retraites, dat werd op een gegeven moment een beetje een “saaie” routine, maar ja, juist dat is de zin van de training, omdat je in die schijnbare monotonie pas echt jezelf tegenkomt.

In 1998 mocht ik voor Prabhasa Dharma roshi gaan zorgen toen zij zo ziek werd. Ik heb toen een jaar bij haar in haar appartement verbleven in Marina del Rey bij Los Angeles.

Ik voelde me vanzelfsprekend heel erg vereerd dat ik uitgekozen werd, en wilde ook heel graag goed voor haar zorgen. Lastig als je als monnik enerzijds probeert om van je ego af te komen, maar aan de andere kant geconfronteerd wordt met het feit dat je ego enorm gestreeld was door die beslissing. 

Een dieptepunt in mijn zentraining was in 2001. Ik kan het me nog heel goed herinneren. We hadden vakantie. Ik had een ligfiets, die  had ik met financiële hulp van de sangha gekocht. Ik ben toen met die ligfiets naar Duitsland gefietst, naar mijn ouders. Ik vond dat zo fantastisch. Die tocht op de fiets, dat was het ultieme gevoel van ‘de wijde wereld in trekken’.

Ik had op de Noorder Poort heel vaak  zo’n gevoel van wat ze in het Duits ‘fernweh’ noemen. Een verlangen naar weidsheid, naar ver weg. Soms zat ik naar buiten te kijken, over de landerijen om de Noorder Poort heen, en dan bekroop me dat gevoel van ‘fernweh’ heel sterk.

Maar goed, ik was dus die fietstocht aan het maken en ik genoot met volle teugen. Maar op een gegeven moment moest ik natuurlijk ook weer terug. En ik herinner me  nog goed die laatste kilometers naar de Noorder Poort, het was alsof ik tegen een muur op fietste. Ik wilde niet, ik wilde gewoon niet terug. En ik zat bijna te huilen op mijn fiets.

Dat was in 2001, zoals gezegd, en dat was echt een keerpunt. Ik ben toen ook met Jiun roshi gaan praten  om te kijken hoe het nou verder moest.

Waarom ben je  weggegaan?

Ik denk dat ik me uiteindelijk heb geforceerd in de zentraining.  Die gedrevenheid waar in het begin sprake van was, toen de Noorder Poort opgebouwd werd, dat veroorzaakte bij mij ook een soort van streven naar perfectionisme. Daarin heb ik me, denk ik, geforceerd. Ik had het gevoel in een theaterstuk te zitten waarin ik de perfecte monnik aan het spelen was. Terwijl ik natuurlijk ook gewoon een mens van vlees en bloed ben met verlangens, gevoelens en al dat soort dingen. En dan vroeg ik me af: Wanneer houdt dat nou een keer op? Wanneer ben ik nou een keer bevrijd van  die tweestrijd en word ik een door en door authentieke unsui?

Prabhasa Dharma roshi , mijn zenmeester, was zo, ik noem het maar, ‘lichtgevend’. Haar aanwezigheid alleen al was genoeg. Zij had een lichtheid om zich heen, dat was prachtig. Ik had het gevoel dat ik dat nooit zou bereiken.

Ik denk achteraf dat het overlijden van Prabhasa Dharma roshi voor mij een keerpunt is geweest en uiteindelijk het afscheid van de Noorder Port en van mijn leven als voor mij ook makkelijker heeft gemaakt. Zij was toch mijn zenmeester, ook al heb ik Jiun roshi altijd zeer gewaardeerd en geaccepteerd als zenmeester. Zij had veel begrip voor mij en heeft me toen ook op een heel fijne manier gesteund om de Noorder Poort te verlaten en mijn leven in een nieuwe richting te vervolgen.