In een vraaggesprek met Jiun roshi kijkt Threes Voskuilen terug op het vijfentwintigjarig bestaan van de Noorder Poort. Dit jubileum wordt een heel jaar lang gevierd met allerlei activiteiten. Het feest is op 16 oktober begonnen en duurt tot oktober 2022. Velen kennen inmiddels de Noorder Poort vanuit eigen, directe ervaring.
De Noorder Poort bestaat 25 jaar
Het is feest
Het hoofdgebouw van de Noorder Poort aan de Butenweg ligt achter een houtwal. Tussen de stammen van de oude eiken glanst het nieuwe, grijze pannendak zachtjes in het licht. Aan de uitstraling van de boerderij is iets monumentaals toegevoegd toen twee jaar geleden het rieten dak vervangen werd. De landschapstuin vormt een vrijwel ononderbroken geheel met de vele hectaren weide en veenmoeras rond de Wapserveense Aa. De betonnen paden waarop kinhin wordt beoefend, harmoniëren wonderwel met dit grasland en haar waterpoelen. Op het ogenblik wonen en trainen vijf unsui’s bij zenmeester Jiun Hogen roshi en de sesshins zijn vol.
De Noorder Poort is het centrum van de sangha van het International Zen Institute, het IZI. Wil je hier iets over vertellen?
De Noorder Poort is het feitelijke hart van de sangha, maar het International Zen Institute is in Amerika begonnen. Gesshin Prabhasa Dharma roshi was matriarch in de 45e generatie van Vietnamese Rinzai lineage. Tussen 1985 en 1997 gaf zij vaak retraites van zeven weken in de Mojavewoestijn, in Zuid-Californië. Daar kwamen heel veel mensen naartoe. Ook in Europa gaf Prabhasa vaak sesshins. Ze reisde van het ene land naar het andere en veel studenten begonnen met haar mee te reizen. Zo groeide de sangha, ontstonden er lijnen tussen Amerika, Duitsland, Spanje en Nederland.
In 1989 heb ik het Dharmahuis in Miami opgezet, dat na mijn vertrek naar Europa in 1993 door Soan Poor werd geleid. Nog steeds ga ik jaarlijks naar Miami om daar sesshins te geven. Via Ramon Hernandez ging de lijn van de sangha naar Spanje. Tetsue roshi, die ik in 2016 tot zenmeester benoemde, traint en begeleidt de mensen in Spanje.
Tenjo woonde zes jaar als unsui op de Noorder Poort en leidt nu al vijf jaar een Dharmahuis in het centrum van Leeuwarden. In Duitsland, in Euskirchen heeft Jigen vorig jaar een nieuw Dharmahuis geopend. In de vorige editie van Zenleven staat een mooi interview met haar.
De Noorder Poort is voor veel mensen niet zo ver weg, want Drenthe grenst aan Duitsland. Vrijwel steeds zijn er mensen uit Duitsland bij ons. Tijdens de sesshins op de Noorder Poort wordt dan ook zowel Duits als Nederlands gesproken.
Wat was de aanleiding om een eigen centrum te willen stichten?
Prabhasa Dharma roshi was Duitse van geboorte en woonde in Amerika. Als zij voor sesshins en onderricht naar Europa kwam, verbleven we meestal in katholieke kloosters. We moesten altijd van alles meenemen en inrichten, om de ruimten geschikt te maken voor sesshins. Dat was steeds heel hard sjouwen. Het aanpassen aan wat ter plaatse mogelijk was vroeg bovendien vaak de nodige tact. Op de Tiltenberg, die destijds nog van de Graalvrouwen was, mochten we bijvoorbeeld vanwege het tapijt geen thee in de zendo drinken. Ook kon je niet zomaar een paar dagen eerder komen of langer blijven, want het was nu eenmaal niet onze plek. Bovendien kwam het geld dat aan andere centra werd uitgegeven niet ten goede aan een eigen plek. De wens van Prabhasa en de sangha om een eigen centrum te hebben werd dan ook steeds sterker.
Kun je iets vertellen over hoe de Noorder Poort begonnen is?
In 1993 ben ik van Miami naar Duitsland gegaan omdat we het centrum daar wilden vestigen. Het eerste project mislukte. Daarna is er nog een tweede project geweest, maar ook dat ging niet door. In die tijd was ik veel in Emmen bij mijn zusje, die heel ziek was. Na haar overlijden zocht ik contact met een Nederlandse makelaar, die met de Noorder Poort kwam. We konden de Noorder Poort met een halve hectare grond kopen voor 1,2 miljoen gulden. Het grote voordeel in vergelijking met de andere projecten was dat we hier direct konden beginnen, want alles was in een redelijke staat, klaar om te gebruiken. Samen met Modana en mensen uit de sangha ben ik vanuit Modana’s huis in Amsterdam begonnen met het leggen van de basis voor de Noorder Poort. We verkenden intensief de omgeving en maakten een ondernemingsplan, met ook de juridisch/fiscale constructie. Het lukte om op basis daarvan de financiering rond te krijgen, voor de helft met donaties uit de sangha en voor de rest met een hypotheek.
De allereerste sesshin.
In de zomer van 1996 deden we een ‘proef’-sesshin met Roshi. We hadden op dat moment een voorlopig koopcontract, maar we waren nog geen eigenaar. Ik zal deze allereerste sesshin met Roshi nooit vergeten. Waar nu de theekamer is, was toen een bar met biertap. Waar nu de zendo is, hing nog een groot televisie scherm aan de wand en ergens stond een biljart. Op de tweede dag van de sesshin kwamen er plotseling voortdurend straaljagers over die oefeningen hielden vanuit een militaire basis in Leeuwarden. Ik was ontzet en vond dat alles doordringende geluid vreselijk. Dat lawaai waren we niet tegengekomen tijdens de grondige verkenningen van de omgeving. Roshi moest me toen echt geruststellen. Uiteindelijk is het gelukkig meegevallen. De straaljageroefeningen zijn eerst verminderd en uiteindelijk bijna helemaal gestopt. Op 12 september 1996 werden we eigenaar en vier weken later op 12 oktober was de opening.
Hoe vond Prabhasa het?
Roshi vond het fantastisch en zei direct toen ze het zag: “Dit is het helemaal”. Wat ze heel prettig vond was de openheid van het landschap, het gebouw zelf en dat er al kamertjes waren met een eigen douche en toilet. Maar vooral de openheid vond ze heel belangrijk. De plekken waar we voorheen waren, lagen vaak meer besloten in het bos. Ze zei: “Dit is voor de mind veel beter,” want, zei ze: “Nederland is al zo’n klein land en jullie hebben al zo’n kleine mind, daarom is het goed als het open is”. Ze vond het prachtig.
Toen Prabhasa Dharma roshi stierf, veranderde er heel veel tegelijk. Hoe was dat?
Roshi overleed op 24 mei 1999. Kort daarvoor, op 5 mei, heeft ze mij tot zenmeester en opvolger benoemd. Het was in het begin niet gemakkelijk, iedereen moest wennen aan de nieuwe situatie. Het was spannend of mensen wel zouden blijven komen, want ik was dan wel jaren lang Roshi’s assistente geweest en vrijwel altijd bij haar, de mensen kwamen voor Roshi. Voor ze stierf, benoemde ze, naast de leraren die er al waren, een aantal nieuwe leraren. Ik moest wennen; Roshi zat in mijn mind, maar het heeft wel vijf tot tien jaar geduurd voor ik mijn eigen stijl vond, en de nieuw benoemde leraren moesten wennen aan de nieuwe zenmeester. Het was een enerverende periode.
Als je terugkijkt op deze vijfentwintig jaar, wat komt er dan het eerste in je op?
Dat er heel veel veranderd is. We hebben veel meegemaakt met de mensen die hier zijn geweest en we maken veel mee met de mensen die hier nu zijn. Op basis van al deze ervaringen zijn er grote veranderingen in het zen-trainingsprogramma gekomen. Ook de organisatie van de Noorder Poort heeft een ingrijpende ontwikkeling doorgemaakt. Roshi vond het heel belangrijk dat de opzet democratisch zou zijn. In de eerste jaren werd letterlijk alles met alle bewoners besproken. Dan gingen de dingen weer een paar weken zus en vervolgens werd besloten om het toch zo te doen. Het leidde tot wrevel en werkte op den duur onvoldoende.
Modana stelde toen het sociocratisch organisatiemodel [1] voor en heeft dat samen met Philip Seligmann ook geïntroduceerd. Dit is een belangrijk keerpunt geweest en het werkt tot op de dag van vandaag heel goed. Toen is een scheiding gemaakt tussen het spirituele deel en het zakelijke deel van de organisatie. Als zenmeester ben ik verantwoordelijk voor het spirituele domein. De zakelijke organisatie werkt in beleidskringen, waarbij het bestuur de topkring vormt en eindverantwoordelijk is. De sociocratische manier van vergaderen geeft iedereen ruimte om vooraf mee te denken in alle afwegingen die tot een besluit leiden. Daardoor ontstaat betrokkenheid, verbinding, erkenning, rust en duidelijkheid.
Wat is er de afgelopen jaren in het zenprogramma veranderd?
Het is een ontwikkeling van klassiek, streng kloosterachtig, naar programma’s met meer gradatie. De programma’s zijn gevarieerder en meer open geworden. Naast de traditionele dai-sesshin en go-sesshin is er nu de kokoro, een lichter programma. In de daily-life sesshin worden werk en meditatie gecombineerd. In de zen-thuistrajecten worden mensen één of twee jaar intensief begeleid in hun thuissituatie, al dan niet in combinatie met programma’s op de Noorder Poort. Daarvoor is zoveel belangstelling dat we met wachtlijsten moeten werken. Vanaf 2012 ben ik begonnen om per taalgroep mensen te trainen tot zenleraar.
De unsui-training is een heel speciaal onderdeel in het zenprogramma. De unsui’s wonen hier langere tijd, soms jaren lang. Het dagelijkse, intensieve meditatieprogramma voor de unsui’s is gecombineerd met werk en studie. In het begin was dit programma veel zwaarder dan tegenwoordig. De unsui’s vervullen in alle opzichten een belangrijke rol voor de mensen die naar ons toe komen. Zij ontvangen de mensen en zijn steeds aanwezig. Voor veel gasten voelt het dankzij hen vaak als familie, als thuiskomen. Maar zoals het in de eerste jaren in de unsui-training ging, kan nu niet meer; mensen haakten af. Doordat ikzelf getraind was in een heel strikte, strenge sfeer, is het voor mij lange tijd een vraag geweest of die strengheid in zentraining wel echt nodig was. Ik merkte steeds meer dat strengheid verward werd met discipline. Het werkte niet meer voor de mensen en ook voor mijzelf niet. Ik ben veel minder streng geworden in de loop der jaren.
Waar ligt het aan dat het heel strikte, strenge niet meer werkt?
Ja, waar ligt dat aan? Ik zie het ook in de sesshins. Misschien is het een gevolg van de luxe waarin we leven. We zijn minder getraind, minder gehard om dingen te doen die moeilijk zijn, zo lijkt het. Er is eerder een houding van, als ik het niet leuk vind, dan doe ik het niet. Mensen zijn gewend hun eigen gang te gaan en zijn eerder in verzet tegen regels. Terwijl het meegaan met de groep een belangrijk aspect is in de zenbeoefening, omdat het helpt om je diepgaand te realiseren dat je geen afgescheiden individu bent. In een zevendaagse sesshin zie je na drie, vier dagen dat de groep één lichaam, één geest begint te worden. De meeste deelnemers ervaren dat ook zo.
Hoe zou je de cultuur en de waarden van de Noorder Poort willen typeren?
Als je Roshi vroeg, wat is het belangrijkste in zen, dan zei ze: “Harmonie ”. Dat is de leidraad; we willen een centrum zijn waarin iedereen zich thuis kan voelen. In boeddhistische termen spreek je van de middenweg; leven in harmonie met je omgeving. De tuin bijvoorbeeld is een Nederlandse tuin. Met elementen uit de Japanse zencultuur, maar we gaan geen zentuin aanleggen of gebouwen neerzetten die er Japans uitzien. De goede contacten met het dorp, met de omgeving zijn belangrijk. De dingen die we vormgeven, moeten niet extreem zijn; wat we maken, moet niet heel duur zijn, maar ook niet heel goedkoop of van slechte kwaliteit.
En waarden, hoe ga je met elkaar om?
Het eerste wat in me opkomt is respect, niet alleen voor de mensen maar ook voor de gebouwen, voor het land, de omgeving. Er wordt hier bijna nooit expliciet over respect gesproken, maar het is wel heel belangrijk dat je respect hebt voor wat er is. Het is belangrijk dat je de dingen niet af doet als: van minder of meer waarde. Het is belangrijk dat je de zenmeester, maar ook elkaar en de mensen die hier komen, met respect bejegent.
Wat mij hier altijd weer opvalt is de open, attente vriendelijkheid.
Ja, en dat is precies de draai die in de ontwikkeling heeft plaats gevonden; van het autoritaire, strenge naar het open, vriendelijke. Dat is ook wat we heel vaak horen, bijvoorbeeld via briefjes na afloop van sesshins.
Tussen 1996 en 2021 zijn er ongetwijfeld hoogte- en dieptepunten geweest. Wat springt eruit in die jaren?
In zekere zin is het een langdurig hoogtepunt, want vanuit de Noorder Poort als centrum zijn er geen grote zorgen geweest. Dankzij genereuze donaties uit de sangha zijn er meerdere momenten geweest die bepalend zijn voor hoe het centrum nu is. Zo kwam er de mogelijkheid om grond bij te kopen waardoor het eigen terrein nu 10 hectare groot is. In de begintijd konden bijvoorbeeld onverwacht de verwarming en de vloer van de zendo vervangen worden, dankzij een donatie uit een stichting die werd opgeheven. Twee jaar geleden kwam er een grote donatie met als doel het rieten dak te vervangen en zo de isolatie te verbeteren en steeds terugkerende kosten te besparen. Het nieuwe pannendak is een enorme verbetering. De Vriendenstichting ondersteunt energiek de ontwikkelingen die de Noorder Poort doormaakt, niet in de laatste plaats door regelmatig financiële middelen te genereren via al haar netwerkcontacten.
Maar op de eerste plaats gaat het natuurlijk om de ontwikkeling die mensen hier doormaken. Het is steeds weer een hoogtepunt als iemand grote verandering in zichzelf ervaart. Het zijn hoogtepunten als mensen in training ontdekken wat ze echt met hun leven, met hun werk kunnen en willen. Dieptepunten waren moeilijke situaties met mensen die in training waren en die weg gingen met een kater of die boos waren op mij. Het valt mij altijd zwaar om een slechte boodschap te moeten geven terwijl er een band is opgebouwd. Vaak ziet iemand zelf gelukkig ook wel dat het beter is om te stoppen met de training. Maar als dat niet zo is, dan houdt dat me echt bezig en heb ik slapeloze nachten. Dat laatste verbaast mensen soms. Maar ik ben niet vrij van het me bekommeren om mensen, ook niet als zenmeester. En dat is maar gelukkig ook. Verder vind ik het altijd ontzettend jammer als iemand uit zichzelf stopt met de unsui-training.
Maar dan ligt het buiten mijn vermogen om in dat proces een keerpunt te maken en dat vind ik pijnlijk.
Wat zijn voor jou momenten van ontroering geweest in deze 25 jaar?
Dat zijn vrijwel altijd de ceremonies. Als mensen de geloften nemen, als ik mensen tot unsui ordineer, als ik leraren ordineer, de ordinatie van Tetsue roshi, dan ben ik vaak tot tranen toe bewogen. De eerste jaren waren er ook wel trouwceremonies en babyblessings. Dat zijn ontroerende momenten. Vaak ook ben ik ontroerd door wat mensen zeggen of door inzichten of aha-momenten van mensen tijdens een sesshin. De betrokkenheid en de hulp die we krijgen raakt me altijd. En dan heb ik het nog niet gehad over de schoonheid van de omgeving: de natuur, de landschapstuin. In vergelijking met toen we hier kwamen zijn er nu veel meer dieren; vogels en kikkers zijn hier in groten getale komen wonen.
Maak je je zorgen als je aan de toekomst van de Noorder Poort denkt?
Ik maak me wel eens zorgen over hoe het verder zal gaan als ik er niet meer ben. Maar ik oefen in vertrouwen dat ook dit wel goed komt. Intussen ben ik heel bewust bezig met het verbreden van de basis. Ik heb tot nu toe meerdere zenleraren, osho’s en een zenmeester benoemd. Suigen die op de Noorder Poort woont, heeft als osho en zendo-oudste een grote rol in het dagelijks leven en is een grote steun voor de unsui’s en ook voor mij.
Heb je een wens, een boodschap in dit jubileumjaar, een wens voor de Noorder Poort en de Sangha?
Mijn wens is steeds dezelfde wens en dat is dat er altijd mensen zullen blijven die zen beoefenen. Dat er ook altijd mensen zullen zijn die de weg heel intensief gaan, als unsui of als leek. Dat er mensen zullen zijn die verantwoordelijkheden hierin kunnen gaan overnemen, zodat er continuïteit blijft. Dat is mijn enige wens en het is ook wat ik als mijn opdracht zie.
[1] Zowel de Noorder Poort als de Vriendenstichting worden bestuurd volgens de sociocratische kringmethode. Sleutel bij deze methode is gelijkwaardigheid bij de besluitvorming: elk argument telt. In het veilige klimaat dat zo wordt geschapen, ontstaat een sterk gevoel van medeverantwoordelijkheid voor het overbruggen van verschillen. Zie www.sociocratie.nl