Anneke Roozendaal beoefent sinds haar twintigste kalligrafie. Haar grote werken op rijstpapier ademen kracht en schoonheid uit. Ook is Anneke een bekend gezicht op de Noorder Poort. Zij beoefent sinds het bestaan van de Noorder Poort zen en heeft jarenlang de werkweken, die op de Noorder Poort gegeven worden, begeleid.

Ardan Timmer is altijd al nieuwsgierig geweest naar hoe haar werk tot stand komt. Dit interview gaf hem de gelegenheid om met de vrouw achter deze imposante zwart-witte kunstwerken te praten. Hij zoekt haar op in haar huis in Utrecht en voert in haar atelier een boeiend gesprek met haar over haar kalligrafie.

De zelfloosheid van een cirkel

Anneke: Mijn weg in het kalligraferen begon toen ik twintig jaar was met het beoefenen van diverse westerse stijlen. Ook maakte ik deel uit van een groep die filosofische teksten van Plato en Ficino kalligrafeerde. De laatste twintig jaar kalligrafeer ik in de Japanse en Chinese stijl. De lessen en inspiratie ontving ik van een Japanse lerares en een Chinese meester. In dezelfde tijd ben ik begonnen zen te beoefenen.

Ik kalligrafeer met de kwast verschillende stijlen, van stempelschrift, clerical schrift en Kanji, tot semi-cursief en cursief, in heel klein schrift, zoals bijvoorbeeld de hartsoetra en andere boeddhistische teksten, tot heel groot werk in expressieve stijl ^[1]. Ik hou erg van het grote werk maken met maar één karakter, maar ook van het soetra-schrijven.

Ardan: Op je website wordt heel mooi beschreven hoe je werkt. Toen ik die teksten las, viel me de connectie op met zen en dan specifiek het oefenen met een koan. Kun je zeggen dat het moment waarop je de kwast op het papier zet, heel erg lijkt op het moment dat je in de sanzenruimte zit en een antwoord geeft op je koan?

Anneke: Ja zeker, die connectie is er heel duidelijk. Het is eenworden met de kwast. En dan de kwast vergeten. Want zodra je gaat denken: ik moet iets maken, ik moet iets neerzetten, dan is het weg. Het moment dat de kwast het papier raakt: dat is het. En op het moment dat je denkt: “Dat is het,” dan is dat het dus niet. Kalligrafie is voor mij niet alleen het eenworden met het werk, met het maken, maar ook dat weer vergeten. Net als zenbeoefening en als zitten met een koan. Dat je voorbijgaat aan het ‘maken’, en steeds opnieuw vanuit het nulpunt, de stilte kan beginnen.

Ardan: Heb je een soort ritueel voordat je aan het werk gaat?

Ik bereid me zo voor dat ik vanuit stilte kan creëren. Ik kijk eerst in alle rust naar het witte rijstpapier. Ik zit een aantal momenten stil, en doe Qigong oefeningen. Ik richt me bewust op mijn ademhaling en vanuit de stilte begin ik.

Kalligraferen is voor mij een dagelijkse bezigheid. Ik hou ervan om soetra’s of gedichten te kalligraferen, daar word ik ook rustig van en dat doe ik ook altijd voordat ik een groter werk ga kalligraferen.

Ardan: Zie jij kalligrafie als expressie? Als iets dat je tot uitdrukking brengt?

Anneke: De expressie zit in de kracht die voortkomt uit chi, de energie die vrijkomt uit stilte, vertrouwend op de kennis en vaardigheid die ik inmiddels heb opgebouwd. Ik wil emotie en schoonheid tot uitdrukking brengen.

Het gaat erom dat ik vanuit het niets kan creëren. Vanuit niet-denken. Ik geef uitdrukking aan de stilte die in mij is. Dan komt ook de chi naar buiten. Voor mij is dat de maatstaf: laat mijn werk schoonheid en emotie zien? Is de chi voelbaar in het werk?… of niet? Net als in zen weet ik dat je je eigenlijk niet kunt voorbereiden, dat er niets is dat je tot stand brengt.

Kalligrafie is een proces. Het is geen doel op zich. En ik stap steeds weer opnieuw in dat proces. De chi komt vrij zodra ik kan ‘verdwijnen in wat ik doe’, de expressie ontstaat. Op het moment dat ik de kalligrafie maak is het al weg. Het is het ultieme loslaten, geen verwachtingen hebben over dat wat ik gemaakt heb.

Wanneer ik de kwast op het papier zet, dat is het moment waarin ik mezelf helemaal geef, en helemaal verdwenen ben in die ene penseelstreek. En ik realiseer me dan: uiteindelijk is er geen kwast, geen papier, geen inkt. En ook geen Anneke……

Anneke’s werk hangt momenteel op de Noorder Poort. Ook kunt je haar werk bekijken op www.annekeroozendaal.nl.

[1] Lees een uitleg van deze verschillende vormen van schrift